در دل شمال تهران، جایی میان درختان بلند، عمارت‌های تاریخی و برج‌های مدرن، محله‌ای جای گرفته که از دیرباز تا امروز، نماد شکوه، سکوت و طبقه‌ی ممتاز پایتخت بوده است؛ الهیه. محله‌ای که روزگاری باغ‌های سرسبز و عمارت‌های اشرافی‌اش محل سکونت چهره‌های سیاسی و فرهنگی کشور بود و امروز، یکی از گران‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مناطق شهری تهران به‌شمار می‌آید.
الهیه فقط یک محله مسکونی لوکس نیست؛ بلکه بخشی از تاریخ معاصر شهر است که در آن ردپای خاندان‌های بزرگ، سفارت‌خانه‌ها، آثار معماری برجسته و تغییرات سریع شهرنشینی به وضوح دیده می‌شود. در این مقاله، سفری خواهیم داشت به گذشته و حال الهیه؛ از باغ‌های سلطنتی و خانه‌های تاریخی تا برج‌های بلندمرتبه و خیابان فرشته‌ی پر زرق و برق.
تاریخچه محله الهیه
الهیه یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شمال تهران است. در گذشته این منطقه جزئی از ده بزرگ «خلازیر» یا «خورآذین» شمیران محسوب می‌شد و زمین‌های آن ابتدا متعلق به «محترم‌الدوله» (همسر امین‌الدوله) بود. در سال ۱۲۸۶ قمری میرزا جعفر حکیم الهی چند قطعه از اراضی خورآذین را خریداری کرد و به مناسبت نام خانوادگی خود، «الهیه» نامید. این اراضی وسیع به تدریج به باغ‌ها و عمارت‌های بزرگ اختصاص یافت. به عنوان مثال ناصرالدین‌شاه قاجار برای افتتاح کارخانه کبریت‌سازی (به ابتکار امین‌الدوله) به الهیه آمد و مظفرالدین‌شاه نیز در ضیافتی که در این منطقه برگزار شد شرکت داشت.
در دوره پهلوی، الهیه همچنان محل سکونت خانوادههای اشرافی و بلندپایه بود. برخلاف بسیاری از مناطق شمال شهر که توسط شاهزادگان اشرافی تصاحب شده بودند، مالکیت اصلی زمین‌های الهیه در اختیار خاندان امینی (ناشی از میرزا علی‌خان امین‌الدوله) باقی ماند.
وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ساکنان
امروزه الهیه به عنوان یکی از لوکس‌ترین و اعیان‌نشین‌ترین محله‌های تهران شناخته می‌شود. بیشتر ساکنان آن را سرمایه‌داران، بازرگانان مطرح، مقامات سیاسی و فرهنگی و خانوادههای برجسته تشکیل می‌دهند. برای نمونه، ساختمان‌های اقامتی چندین سفارتخانه خارجی (مانند سوئیس، دانمارک، بلژیک و فنلاند) در این منطقه قرار دارند و حضور دیپلمات‌ها در الهیه چشمگیر است.
ویژگی بارز اقتصادی این محله سطح بالای درآمد ساکنان و ارزش بسیار بالای املاک آن است؛ به طوری که قیمت مسکن در الهیه جزو گران‌ترین نقاط تهران به شمار می‌رود. همچنین چند مؤسسه فرهنگی کوچک (از جمله «موزه موسیقی ایران» و «موزه دکتر حسابی») در محدوده الهیه قرار گرفته که حاکی از جنبه‌های فرهنگی این محله است.
سبک‌های معماری
در معماری الهیه تلفیقی از سنت و مدرنیته دیده می‌شود. در گذشته عمارت‌های بزرگ با باغ‌های سرسبز و سبک کلاسیک ایرانی رایج بود؛ خانه‌های ویلایی حیاط‌دار با نمای آجری و نقاشی‌های دیواری داخل آنها، بخشی از هویت معماری قدیمی محله بودند. امروزه بسیاری از این باغ‌ها جای خود را به برج‌های بلندمرتبه با نمای شیشه‌ای و ساختار مدرن داده‌اند. به طور مشخص، پس از سال ۱۳۷۲ مجوز ساخت بناهای بلندمرتبه صادر شد و حالا آسمان الهیه را برج‌های چندطبقه با امکانات لوکس احاطه کرده‌اند. تغییر کاربری باغ‌ها و ساخت آپارتمان‌های لوکس، نمای سنتی محله را دگرگون کرده است.
توسعه شهری، حمل‌ونقل و تغییرات جمعیتی
محله الهیه در منطقه ۱ شهرداری تهران (شمیرانات) قرار دارد و از نظر جغرافیایی از شمال تا تجریش، از غرب تا خیابان ولیعصر و اتوبان مدرس، از جنوب تا پل صدر و از شرق تا خیابان شریعتی امتداد می‌یابد. این موقعیت باعث شده تا الهیه از طریق بزرگراه‌ها و معابر اصلی به سایر نقاط شهر متصل باشد. همچنین دو ایستگاه مترو («صدر» و «قیطریه») در دسترس ساکنان الهیه قرار دارد که حمل‌ونقل عمومی را تسهیل می‌کند.
با گسترش تهران، بافت الهیه نیز دچار تحول شد؛ به نحوی که ساخت‌وسازهای مسکونی لوکس و تجاری جدید در دهه‌های اخیر افزایش یافته و جمعیت منطقه به دلیل ورود ساکنان متمول رشد کرده است. این تحولات شهری هم‌زمان با چالش‌هایی مانند افزایش ترافیک و بالا رفتن قیمت ملک همراه بوده است. در مجموع، توسعه شهری الهیه در جهت افزایش مدرنیته و حفظ کاربری مسکونی لوکس پیش رفته و همچنان یکی از مناطق مهم برای سرمایه‌گذاری در بخش مسکن به حساب می‌آید.
جاهای دیدنی الهیه
- خیابان فرشته و مجتمع سام‌سنتر: خیابان فرشته، یکی از اصلی‌ترین خیابان‌های الهیه، محل استقرار بوتیک‌ها و فروشگاه‌های لوکس است. در این خیابان مجتمع تجاری «سام‌سنتر» قرار دارد که به عنوان یکی از گران‌قیمت‌ترین مراکز خرید تهران شناخته می‌شود.
- موزه دکتر حسابی: این موزه در محل خانه قدیمی «محمود حسابی» (پدر علم فیزیک ایران) دایر شده و وسایل شخصی، مدارک تحصیلی و نشان‌های علمی او را در خود نگه می‌دارد.
- موزه موسیقی ایران: در این موزه انواع سازهای سنتی و کلاسیک ایرانی و خارجی گردآوری شده و تاریخچه موسیقی ایران به نمایش درآمده است. ساختمان آن در خیابان دربندی الهیه قرار دارد.
- سفارت‌خانه‌ها و باغ‌های دیپلماتیک: در محله الهیه تعدادی سفارتخانه کشورهای سوئیس، مالزی، ترکیه، آلمان و روسیه و همچنین باغ‌های آنها واقع شده است. این فضاهای سبز بزرگ (باغ سفارت) محیطی آرام و دلنشین ایجاد کرده‌اند که در میان بافت مدرن محله برجسته‌اند.
سررشته ها
- ویکی‌پدیای فارسی – مقاله «الهیه» (دسترسی در اردیبهشت ۱۴۰۲)
- ویکی‌پدیای فارسی – مقاله «موزه دکتر حسابی» (دسترسی در اردیبهشت ۱۴۰۲)
- خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت‌وگو با امیرسعید الهی (آذر ۱۳۹۹)